Jak prawidłowo używać znaków interpunkcyjnych

Jak prawidłowo używać w postach znaków interpunkcyjnych?

Chciałem podzielić się z forumowiczami kilkoma praktycznymi uwagami nt zasad użycia najczęściej występujących w postach znaków interpunkcyjnych, czyli tylko niektórych z dziesięciu znaków przestankowych.

Obowiązujące w Polsce przepisy interpunkcyjne wysuwają na pierwszy plan zasadę gramatyczną, zgodnie z którą znaki przestankowe mają uwidaczniać konstrukcję składniową (dzielić zdania i ich człony). Są one zewnętrznym wyrazem ukształtowania myśli i ważną wskazówką dla czytającego, pod jednym wszakże warunkiem, że obaj –zarówno piszący, jak i czytający- posługują się tym samym, powszechnie obowiązującym polskim systemem interpunkcji.

Na drugim planie w przepisach interpunkcyjnych umieszcza się jednak zasadę retoryczną, tzn. dzielenie tekstu pauzami, zaznaczanie zawieszeń i opuszczeń głosu/słów (b. popularne w naszych postach!), co z kolei jest ważne dla czytającego. Ta druga zasada stwarza możliwość pewnego wyboru ujęcia myśli, a każda z tych możliwości narzuca inne użycie znaków interpunkcyjnych.

W przekonaniu niektórych piszących Internet (anonimowość nadawcy i odbiorcy, szybkość wirtualnego kontaktu) sprzyja liberalizacji tych zasad, w związku z czym widać u nich wyraźną niechęć do używania, np. polskich liter, nie mówiąc już o dużych rozpoczynających zdanie oraz swobodne traktowanie właśnie interpunkcji.

Tymczasem zasady przestankowania składają się z przepisów:
-bezwzględnie nakazujących, -bezwzględnie zakazujących (jak wśród znaków drogowych) oraz przepisów zezwalających, czyli dających piszącemu swobodę wyboru znaku i użycia lub nieużycia go.
Po tych ogólnych wyjaśnieniach przejdźmy do zasad użycia konkretnych (wybranych) znaków.

Przecinek
Na wstępie zasadnicza uwaga: przecinek może być użyty - pojedynczo i wtedy dzieli, oddziela coś od czegoś, stawia się go zwykle na granicy dwóch zdań
oraz - podwójnie (jak nawias) i wtedy wydziela część wypowiedzi z jakiejś większej całości.

Istnieje jednak grupa wyrazów łączących, które przecinek między zdaniami kasują, są to spójniki:
- łączne (i, oraz, tudzież),
- rozłączne (lub, albo, bądź, czy),
- wyłączające, wykluczające (ani, ni).

I na odwrót, są wyrazy, które wymagają użycia przecinka. Dotyczy to związków miedzy zdaniami, równoważnikami zdań i członami zdań, które są:
- przeciwstawne (zaznacza się je wyrazami: a, ale, lecz, choć, jednak, zaś, natomiast, wszakże),
- wynikowe (aż, więc, zatem, tędy, to, toteż),
- utożsamiające (ten „znak równości” wprowadzają wyrazy: czyli, to jest, tj., to znaczy, tzn.).

Średnik
Średnikiem ( ; ) nazywamy znak pośredni między kropką a przecinkiem. Jeśli chodzi o zakres użycia, to jest on bliższy kropce. Od podobnego graficznie znaku dwukropka różni go to, że dzieli on równorzędne człony zdania; dwukropek zaś- elementy powiązane logicznie i wzajemnie od siebie zależne - łączy.
Średnika używamy zwykle w zdaniach dłuższych, które są już podzielone przecinkami. Nie wolno stawiać średnika pomiędzy członami nierównorzędnymi.

Dwukropek
Jest znakiem wprowadzającym; wprowadza przytoczenie, wyliczenie, wynik, uzasadnienie, wyjaśnienie. W jednym zdaniu nie należy umieszczać dwóch dwukropków.

Myślnik
Może być używany pojedynczo i wtedy oznacza pauzę refleksyjną lub podwójnie jak cudzysłów i wtedy służy do wydzielenia wtrącenia (rzadko pojedynczego wyrazu).
Nie ma też uzasadnienia dla użycia dwóch myślników (--) obok siebie. Użyty przed wyrazem oznacza, że chcemy zwrócić na ten wyraz uwagę lub podkreślić jego nowość (zaskoczenie dodatnie).

Wielokropek
Jest znakiem (...) niedomówienia lub przerwy. Stawiamy go albo zamiast opuszczonej części wypowiedzi, albo dla zwrócenia uwagi czytelnika na następujący po nim wyraz lub zwrot o treści ujemnej.
W postach obserwuje się jego nadużywanie, także w postaci wydłużonego ciągu kropek. Nadmiar wielokropków nie świadczy dobrze o piszącym.
Wielokropek składa się z trzech tylko kropek. Większa liczba kropek oznacza tzw. wykropkowanie, którym zwykle zastępuje się w tekście wyraz, np. uznany za gorszący (podaje się wówczas jego pierwszą literę zastępując pozostałe kropkami).

Nawias
Wyodrębnia się przy jego pomocy uboczne lub dodatkowe części tekstu (wyrazy, zwroty równoważniki zdań lub zdania). Występuje on w dwóch postaciach graficznych: okrągły ( ) i kwadratowy [ ]. Ten ostatni bywa w postach przeważnie nieprawidłowo używany.

Nawiasem kwadratowym obejmujemy dodatki w cytacie będące naszym wtrąceniem lub komentarzem do przywołanej cudzej wypowiedzi. Takie sytuacje w naszych postach nie występowały, zaś nawiasy kwadratowe – i owszem.

(Oprac. na podstawie: Przyłubscy E.i F. Gdzie postawić przecinek. W-wa 1967)
Z.Sz.